60 Virtual Culture pl: Jak wybrać Radę Seniorów?

W roku 1961 Wirtualna Kultura się zastanawiała, czy studiować prawo. Ostatecznie wybrała matematykę, ale prawo ją nadal interesuje. Niech Was więc nie dziwi ten wpis - dużo w nim odniesień do przepisów prawa.

Przy okazji prac nad artykułem "Jakie mogą być Rady Seniorów?", opublikowanym w grudniowym numerze Gazety Senior, Wirtualna Kultura przejrzała nie tylko protokoły, ale też statuty Rad Seniorów w kilku miastach.

Drugim powodem były jesienne wybory Wrocławskiej Rady Seniorów. Wirtualna Kultura napisze w marcu, jakie w związku z tym podjęła działania - sprawa jest jeszcze "w toku".

Wbrew pozorom napisanie poprawnego statutu Rady Seniorów nie jest łatwe. Zapisy o Radach Seniorów w ustawie o samorządzie gminnym są lakoniczne, co prowadzi do różnych interpretacji: "kto, kogo i po co wybiera?". Na przykład, nie podano w niej kto to jest "osoba starsza". W praktyce się przyjmuje, że osoba starsza ma co najmniej 60 lat. Jest to ważne, bo w ustawie są zapisy:

"Gminna rada seniorów składa się z przedstawicieli osób starszych

oraz przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych.

(...)

Rada gminy, tworząc gminną radę seniorów,

nadaje jej statut określający w szczególności:

tryb i kryteria wyboru jej członków".

Znane są przypadki, że wojewodowie zaskarżali statuty uchwalone przez Rady gmin (miast). W internecie można znaleźć opisy rozstrzygnięć nadzorczych wojewodów i postanowień sądów administracyjnych, kwestionujące uchwalone statuty. Opinie są różne. Punkty sporne dotyczyły, na przykład, tego,

czy członkami Rady Seniorów (przedstawicielami osób starszych) mogą być tylko osoby starsze,
co najmniej ilu przedstawicieli osób starszych powinno być w Radzie Seniorów,
jaki jest cel i uprawnienia Rady Seniorów,
czy burmistrz, prezydent miasta, rada miasta są podmiotami działającymi na rzecz osób starszych, czyli czy mogą zgłaszać swoich przedstawicieli do Rady Seniorów?

W artykule, omawiającym wyrok NSA z dnia 27 października 2017 r., II OSK 349/16, i opublikowanym na portalu Prawo dla samorządu:

kliknijcie: Prawo dla samorządu. Określenie cenzusu wieku członków rady seniorów

Wirtualna Kultura przeczytała m.in., że:

" Zdaniem NSA brak ustawowej definicji seniora obliguje radę gminy do określenia wieku uprawniającego do uczestnictwa w radzie seniorów. (...)

W art. 5c ust. 4 wskazano zamknięty katalog osób uprawnionych do zasiadania w radzie seniorów, rada gminy nie była więc uprawniona do określenia iż w jej skład ma wchodzić przedstawiciel organu wykonawczego gminy i przedstawiciel rady gminy, ponieważ podmioty te nie zostały wskazane w przywołanym przepisie. (...)

NSA uwzględnił jednak zarzut skargi kasacyjnej w postaci naruszenia prawa materialnego przez Sąd I instancji, poprzez uznanie, iż niedopuszczalne jest ustalenie cenzusu wieku członków rady seniorów. Sąd II instancji wskazał, że ze względu na brak ustawowej definicji seniora uszczegółowienie tej kwestii leży w gestii rady gminy. Skoro członkiem rady seniorów mają być przedstawiciele osób starszych, to dyspozycja z art. 5c ust. 4 u.s.g. wymaga od rady gminy nadania pojęciu seniora konkretnego znaczenia".

Tłumacząc to na "ludzki" język, można wysnuć wniosek (czy słuszny?), że w statucie można ograniczyć wiek członków Rady Seniorów do 60+, a prezydent miasta nie może zgłaszać swoich przedstawicieli.

Tymczasem w roku 2024 sąd zajął inne stanowisko. W artykule

Łódź, 28 sierpnia 2024, kliknijcie: Wspólnota, Dominik Krzysztofowicz, Kto może być członkiem rady seniorów??

Krzysztofowicz omawia werdykt sądu z maja 2024:

"Sąd dodał, że nie można stwierdzić, że w pojęciu „kryteriów wyboru” w rozumieniu art. 5 ust. 5 pkt 1 usg mieści się wprowadzenie „kryterium wieku”, tj. ukończenia 60. roku życia dla wszystkich kategorii kandydatów na członków rady seniorów, jak to zostało określone w statucie.(...)

Wymogu osiągnięcia określonego wieku nie można zatem odnosić do legitymacji biernej, a więc do osoby, która ma być członkiem rady, a do legitymacji czynnej. Do uchwałodawcy należy określenie trybu wyboru członków gminnej rady seniorów tak, aby zapewnić osobom starszym realną możliwość wyboru własnych przedstawicieli".

Wynika z niego, że to osoby starsze wybierają swoich przedstawicieli do Rady Seniorów, ale nie można w statucie napisać, że członkami Rady są tylko osoby 60+. Nie ma jednak przeszkód, żeby zgłaszać tylko kandydatów 60+. Czy wyobrażacie sobie, że członkami Rady Kobiet są mężczyźni? A może właśnie powinni być?

W projekcie statutu, zaproponowanym przez Ogólnopolskie Porozumienie o Współpracy Rad Seniorów, (z objaśnieniami) członkowie Rady Seniorów są tylko osobami starszymi:

kliknijcie: Projekt statutu Rady Seniorów,

chociaż autorzy projektu są świadomi, że ta zasad nie jest jednoznaczna w orzecznictwie sądów administracyjnych. Piszą też, że

"niezgodne z prawem jest uchwalenie, że swoich przedstawicieli do rady seniorów mogą zgłaszać burmistrz i rada miasta, nie można bowiem przyjąć, że są oni przedstawicielami podmiotów działających na rzecz osób starszych – uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu".

We Wrocławiu prezydent miasta i Rada Miejska wskazują po trzech swoich przedstawicieli do Rady Seniorów. Radę Miejską można chyba uznać jako podmiot działający na rzecz osób starszych - jest w niej Komisja Polityki Senioralnej, ale prezydenta miasta chyba nie. Wirtualna Kultura nie studiowała prawa, więc nie można zakładać, że ona dobrze rozumuje. Najgorsze, jej zdaniem, jest to, że na 8 członków Wrocławskiej Rady Seniorów w październiku 2024 mogli głosować wszyscy dorośli wrocławianie (zob. instrukcję do głosowania),

kliknijcie: Wybory do Wrocławskiej Rady Seniorów - regulamin i terminy - wpis na blogu.

Czyimi przedstawicielami są członkowie Rady wybrani w takim głosowaniu?

A jak się powołuje Rady Seniorów w Polsce, skoro ustawa nie narzuca sposobu ich wyboru?

Wybory różnią się bardzo w poszczególnych miastach. Zobacz ostatnie zdjęcie we wpisie.

Wirtualna Kultura przejrzała statuty kilku Rad Seniorów i wybrała te:

Bemowo (dzielnica Warszawy), uchwała z 13 grudnia 2024, kliknijcie: Statut Rady Seniorów Dzielnicy Bemowo

Gdańsk, uchwała z 30 listopada 2023, kliknijcie: Statut Gdańskiej Rady Seniorów

Ostrów Wielkopolski, uchwala z 20 grudnia 2023, kliknijcie: Statut Rady Seniorów Gminy Ostrów Wielkopolski, inne wcześniejsze uchwały, kliknijcie: Uchwały w sprawie Rady Seniorów,

Kraków, uchwała z 31 stycznia 2024, kliknijcie: Statut Rady Krakowskich Seniorów.

Poniżej są cytaty z tych czterech statutów (to wymaga sprawdzenia, czy Wirtualna Kultura wszystko dobrze przepisała).

Dzielnica Warszawy Bemowo

1. W skład Rady wchodzi nie mniej niż 14 i nie więcej niż 18 osób, w tym:
1) od 10 do 14 przedstawicieli mieszkańców Dzielnicy Bemowo;
2) jeden przedstawiciel Dzielnicowej Komisji Dialogu Społecznego;
3) jeden przedstawiciel Uniwersytetu Trzeciego Wieku;
4) jeden przedstawiciel Rady Dzielnicy
5) jeden przedstawiciel Zarządu Dzielnicy

2. Członkiem Rady może zostać osoba działająca na rzecz osób starszych, która ukończyła 60 lat i mieszka na terenie Dzielnicy Bemowo.
3. Przedstawiciela Rady Dzielnicy wskazuje Rada Dzielnicy w drodze uchwały.
4. Przedstawiciela Zarządu Dzielnicy wskazuje Zarząd Dzielnicy w drodze uchwały.
5. Przedstawiciele mieszkańców Dzielnicy Bemowo wybierani są przez osoby w wieku powyżej 60 lat mieszkające na terenie Dzielnicy Bemowo.

Zgłoszenia kandydata dokonać może grupa co najmniej 15 osób w wieku powyżej 60 lat zamieszkałych na terenie Dzielnicy Bemowo.

Kadencja Rady trwa 5 lat jednak nie dłużej niż kadencja Rady Dzielnicy Bemowo.

Gdańsk

Członkiem Rady może być osoba zamieszkała na terenie Miasta Gdańska, która kończy 60 lat w roku przeprowadzenia wyborów do Rady. W skład Rady wchodzi 34 członków, przedstawicieli osób starszych, w tym przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych.

Prawo do zgłaszania kandydatów na członków Rady przysługuje:

1) organizacjom pozarządowym
2) Klubom Seniora

3) Radom Dzielnic

4) grupie 7 Radnych Miasta Gdańska.

5) grupie mieszkańców w liczbie minimum 30 osób

6) podmiotom, prowadzącym uniwersytety trzeciego wieku.

7) Radzie Działalności Pożytku Publicznego

Wyboru członków Rady, w głosowaniu tajnym przez postawienie znaku „X” w kratce z lewej strony przy nazwisku kandydata dokonują:

1) Radni Miasta Gdańska;

2) Przewodniczący Rad Dzielnic;

3) Prezydent Miasta Gdańska;

4) członkowie Gdańskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego.

Kadencja Rady trwa cztery lata licząc od pierwszego posiedzenia Rady.

Ostrów Wielkopolski

Rada Seniorów składa się z przedstawicieli osób starszych, popartych przez minimum 5 mieszkańców w wieku 60+, oraz przedstawicieli podmiotów działających na rzecz osób starszych.

Członkami Rady mogą być tylko mieszkańcy, którzy ukończyli 60 rok życia. Rada liczy od 5 do 15 członków. Kadencja Rady trwa pięć lat.

W przypadku liczby kandydatów większej niż liczba miejsc w Radzie Seniorów przeprowadza się publiczne losowanie.

Kraków

W skład Rady wchodzi 25 członków. Wybory odbywają się na zebraniu wyborczym, w którym biorą udział przedstawiciele organizacji i instytucji, działających na rzecz osób starszych, oraz reprezentanci grup nieformalnych osób starszych (co najmniej 20-osobowych). Te podmioty zgłaszają kandydatów.

Członkiem Rady nie może być osoba uprzednio trzykrotnie wybrana na członka Rady (kadencja rady jest trzyletnia).

Dodatek 1

Wirtualna Kultura zbierała materiały do tego wpisu od dawna. Ostatnio od Lindy Matus, redaktorki naczelnej Gazety Senior, dowiedziała się o prezentacji 13 lutego 2025 w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów raportu o Radach Seniorów:

kliknijcie: Raport "Potencjał organizacyjny i działania Rad Seniorów"

kliknijcie: Prezentacja raportu z ogólnopolskiego badania potencjału organizacyjnego i działania rad seniorów,

kliknijcie: Nagranie prezentacji i panelu ekspertów.

Raport sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności, Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego. Ma on 110 stron.

W Polsce jest według niepełnych danych około 500 Rad Seniorów na 2,5 tys. gmin. W ich działanie jest zaangażowanych około 6 tys. osób.

Raport "Potencjał organizacyjny i działania Rad Seniorów"

"Badanie zostało przeprowadzone w okresie od 29.11.2024 r. do 13.12.2024 r. Respondenci zostali
poinformowani o celach badania oraz zasadach anonimowości i poufności danych. Udział był dobrowolny, a wypełnienie kwestionariusza zajmowało ok. 10 minut.

(...)

ponad 70 proc. członków rad jest zgłaszanych przez stowarzyszenia działające na terenie gmin.

(...)

Łącznie zrealizowano 252 wywiady ilościowe, w tym 27 z członkami powiatowych rad seniorów i 225 z członkami gminnych rad seniorów".

Pobieżne przejrzenie raportu nie rozwiało wątpliwości Wirtualnej Kultury dotyczących zgodności statutów Rad Seniorów z ustawą o samorządzie gminnym. Autorów raportu chyba to nie interesowało, jak sam tytuł raportu wskazuje.

Wirtualna Kultura sfotografowała trzy strony raportu. Jak myślicie, co sobie pomyślała po ich przeczytaniu? Na przykład, tylko w 35 procent ankietowanych Rad Seniorów byli członkowie młodsi niż 60 lat. Kliknijcie na miniatury zdjęć poniżej.

W debacie ekspertów, która odbyła się po prezentacji raportu, Wirtualna Kultura zwróciła uwagę na wypowiedź Emilii Lewickiej, autorki rozprawy doktorskiej zatytułowanej „Osoby starsze jako współtwórcy polityki senioralnej. Pedagogiczna analiza funkcjonowania rad seniorów w Polsce”, którą zaskoczyło, że Rady Seniorów zajmują się tyle kulturą i działaniami społecznymi, a nie tym czym powinny, czyli proponowaniem rozwiązań i opiniowaniem - ich aktywność legislacyjna jest mała.

Link do nagrania debaty jest powyżej. Kliknijcie na miniatury zdjęć.

Skład Rad Seniorów